فارسی
انگلیسی
روسی
عربی
بستر کشت محیطی است که بذر یا نشاء گیاه در آن کاشته می‌شود.
پرورش موفق گیاهان به چندین عوامل مختلف بستگی دارد، یکی از این عوامل، محیط یا بستر کشت است.
امروزه با پیشرفت علم و افزایش نیاز به تولید محصولات کشاورزی، بسترهای جدیدی برای کاشت گیاهان ایجاد شده است که می‌تواند به بالا بردن بازدهی محصولات کمک کند.
ویژگی های بستر کشت
- باید محیطی پایدار با پی اچ خنثی باشد.
- باید فاقد هر گونه آلودگی و بیماری باشد و پیش از کشت ضدعفونی شود.
- باید ظرفیت بالایی در ذخیره آب و مواد غذایی داشته باشد و اکسیژن را به خوبی به ریشه گیاه برساند.
- بستر کشت علاوه بر تمامی ویژگی‌های گفته شده باید دارای توانایی تبادل کاتیونی نیز باشد.
انواع بستر کشت
کشت گیاه در بسترهای متفاوت می‌تواند روی تمامی مراحل پرورش گیاه و بر توانایی ریشه‌زایی قلمه ساقه بسیاری از گیاهان زینتی اثر گذار باشد.
به طور کلی بستر کشت از دو جهت مورد بررسی قرار می‌گیرد : 1. از نظر نوع کاشت 2. از نظر جنس بستر که هر کدام از این دو گروه دارای چند زیر مجموعه هستند.
بستر کشت از نظر نوع کشت
- کشت خاکی
قدیمی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین روش، کشت خاکی است. در این روش مشخصا بستر گیاه خاک است. که با وجود در دسترس بودن، برای برخی گلخانه‌ها مناسب نیست. علاوه بر این، برخی معایب کشت خاکی موجب شده است تا در سال‌های اخیر گلخانه‌داران به روش‌های دیگر رو بیاورند. از جمله این معایب به بالا بودن احتمال شیوع بیماری‌ها و قارچ‌ها، هدر رفت بالای آب هنگام آبیاری، افزایش مصرف کود و ایجاد محدودیت‌هایی برای کاشت بعضی گیاهان اشاره کرد.
- کشت هیدروپونیک
با نام آب کشت نیز شناخته می‌شود. از روش های جدید و پرطرفدار است. در این شیوه آب به عنوان بستر کشت استفاد شده و خاک حذف می‌گردد. هیدروپونیک مزایای فراوانی دارد از جمله، افزایش میزان و بهبود کیفیت محصول، کاهش مصرف آب و کود، عدم تخریب محیط زیست و کسب سود بیشتر در طولانی مدت. از جمله معایب سیستم هیدروپونیک می‌توان به بالا بودن هزینه راه اندازی و تهیه تجهیزات هیدروپونیک در آغاز اشاره کرد. از دیگر موارد می‌توان به وابستگی کشت هیدروپونیک به انرژی اشاره کرد، زیرا تجهیزات مربوط به گردش آب و مواد مغذی باید همواره در حال کار باشند.
- کشت آیروپونیک
با نام هواکشت نیز شناخته می‌شود. یکی از جدیدترین و مدرن‌ترین روش‌های پرورش گیاهان گلخانه ای می‌باشد.
در این روش گیاهان، در محفظه‌ای مات یا شفاف و ریشه‌ها در حالتی معلق قرار می‌گیرند. در این روش آب و مواد غذایی از طریق مه پاش به ریشه‌های گیاه اسپری می‌شود.
راه اندازی هواکشت نسبت به دیگر روش‌ها، هزینه بیشتری خواهد داشت. چراکه نیاز به نصب تجهیزات و سیستم‌های مخصوص است. اما در عوض در ادامه نیازی به گلدان و ظرف‌های نگهدارنده و خاک وجود ندارد.
یکی از مهم ترین کاربردهای کشت آیروپونیک، مطالعات آزمایشگاهی در زمینه فیزیولوژی گیاه است.
بستر کشت از نظر جنس بستر
دسته‌ی دوم مطابق نوع ماده‌ای که در بستر استفاده شده انجام می‌شود. که از لحاظ جنس به سه دسته تقسیم خواهند شد:
- بستر کشت مصنوعی : بسترهای مصنوعی به طور معمول در طبیعت یافت نشده و از مواد شیمیایی و پلیمر ساخته شده اند. این بسترها توانایی بالایی در انتقال رطوبت دارند اما استفاده‌ی طولانی مدت از آنها به خصوص برای گیاهان آپارتمانی به علت وجود مواد شیمیایی می‌تواند برای سلامتی انسان خطر آفرین باشد. از رایج‌ترین انواع بسترهای کشت مصنوعی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسفنجی
- پلی اورتان
- پلاستیک منبسط
- فرمالدهید اوره
- بستر کشت معدنی : این بسترها از مواد معدنی تشکیل شده‌اند. و نکته مورد توجه این است که معمولا نمی‌توانند به تنهایی مورد استفاده قرار بگیرند. اما با مخلوط کردن آنها با بسترهای کاشت دیگر می‌توان میزان توانایی جذب آب، مواد مغذی و اکسیژن را بالا برد. پر استفاده‌ترین بسترهای کشت معدنی عبارتند از :
- پرلیت: ماده‌ای سیلیکاتی با منشا آتشفشانی است که از حرارت دادن ذرات گدازه آتشفشان حاصل می‌شود.
پرلیت باعث افزایش زهکشی بستر کشت و سبب افزایش هوادهی در بستر و در نتیجه تعادل مناسب بین تهویه و رطوبت خواهد شد.
مانند ماسه دارای اسیدیته خنثی بوده و فاقد عناصر غذایی و خاصیت تبادل کاتیونی است.
- ماسه: از محیط‌های کشت معمول بوده و اکثر پرورش‌دهندگان در ریشه‌زایی قلمه‌ها از آن استفاده می‌کنند. ماسه از لحاظ وزنی، سنگین‌ترین بستر برای ریشه‌زایی قلمه‌هاست و میزان هوادهی را در بستر کشت به میزان زیادی افزایش می‌دهد. ماسه فاقد مواد غذایی بوده و معمولا واکنش خنثی دارد. همچنین قادر به جلوگیری از تغییر اسیدیته و ظرفیت تبادل کاتیونی بستر نمی‌باشد.
- سنگریزه
- ورمی کولیت
- پشم سنگ
- بستر کشت آلی : با نام ارگانیک نیز شناخته می‌شوند. تشکیل شده از بقایای گیاهان و مواد آلی هستند. مهم‌ترین مزیت این بسترها، عدم آسیب رسانی به محیط زیست است. ازانواع بسترهای کشت آلی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تراشه چوب
- پیت شامل پیت ماس، پیت علف گرامینه و پیت هوموس
- کوکوپیت: پوسته میوه نارگیل می‌باشد که از نظر فیزیکی ماده‌ای اسفنجی و شبیه پیت ماس بوده و از نسبت‌های مساوی لیگنین و سلولز تشکیل شده است.
فاقد بذر علف هرز بوده و قابلیت جذب و نگهداری آب بالایی دارد.
دارای اسیدیته قابل قبول بین 5.5 تا 6.5 بوده و به خنثی نمودن اسیدیته خاک‌های قلیایی کمک کرده و موجب جذب مناسب مواد غذایی می‌شود.
کوکوپیت می‌تواند به آسانی آمونیوم و اسدیته را جذب نماید.
علاوه بر این کوکوپیت PH بستر کشت را تغییر داده و جذب عناصر را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- سبوس برنج
- پوست درختان
وظیفه‌ی بستر کشت گیاه
- حفظ و نگهداری مواد غذایی و رساندن آن به ریشه‌های گیاه
- جذب و ذخیره آب و رساندن آن به ریشه‌های گیاه
- مستحکم نگه داشتن گیاه در بستر
- رساندن هوا و اکسیژن موجود در هوا به ریشه‌های گیاه
